تلخ

تلخ


پای‌آبله ز راه ِ بيابان رسيده‌ام
بشمرده دانه دانه کلوخ ِ خراب ِ او
-------------------برده به‌سر به بيخ ِ گياهان و آب ِ تلخ [1]


در بر رخ‌ام مبند ، که غم بسته بر درم
دل‌خسته‌ام به زحمت ِ شب‌زنده‌داری‌ام
-------------------ويرانه‌ام ز هيبت آباد ِ خواب ِ تلخ


عيب‌ام مبين ، که زشت و نکو ديده‌ام بسی
ديده گناه‌کردن ِ شيرين ِ ديگران
-------------------وز بی‌گناه دل‌شدگانی ثواب ِ تلخ


در موسمی که خستگی‌ام می بَرَد ز جای
با من بدار حوصله ، بگشای در ز حرف
-------------------امّا در آن نه ذرّه عتاب و خطاب ِ تلخ


چون اين شنيد ، بر سر ِ بالين ِ من گريست
گفتا : کنون چه چاره ؟ بگفتم : اگر رسد
-------------------با روزگار ِ هجر و صبوری ، شراب ِ تلخ !


----------------------------12 آبان 1327 [2]


&
مجموعه‌ی ِ اشعار ِ نيما يوشيج ( نيما يوشيج . زندگانی و آثار ِ او ) . ابوالقاسم جنّتی عطائی . ( چاپ ِ اوّل : تهران ، آذرماه ِ 1334 / دسامبر 1955 ) چاپ ِ دوّم : اسفندماه ِ 1346 / فوريه 1968 . از انتشارات : بنگاه مطبوعاتی صفی‌عليشاه . ( ص 347 )
مجموعه‌ی ِ کامل ِ اشعار ِ نيما يوشيج ( فارسی و طبری ) . گردآوری ، نسخه‌برداری و تدوين : سيروس طاهباز ؛ با نظارت ِ شراگيم يوشيج . انتشارات ِ نگاه . چاپ ِ اوّل ، 1370 . ( صص 3 – 452 )


پابرگ‌ها :
?
[1] در مجموعه‌ی ِ جنّتی « سيخ گياهان » آمده . اگرچه نادرست نمی‌نمايد ، امّا « بيخ » درست‌تر است !
[2] تاريخ ِ « روز » ( 12 ) از مجموعه‌‌ی ِ جنّتی است .

خواب ِ زمستانی

خواب ِ زمستانی


سر شکسته‌وار در بالش کشيده ،
نه هوايی ياريش داده ،
آفتابی نه دمی با بوسه‌ی ِ گرمش به سوی ِ او دويده ،
تيزپروازی به سنگين خواب ِ روزانش زمستانی
خواب می‌بيند جهان ِ زندگانی را ،
در جهانی بين ِ مرگ و زندگانی .


همچنان با شربت ِ نوشش
زندگی در زهرهای ِ ناگوارايش .
خواب می‌بيند فرو بسته‌ست زرّين بال و پرهايش
از بر ِ او شورها برپاست .
می‌پرند از پيش ِ روی ِ او
دل‌به‌دو‌جايان ِ ناهمرنگ ،
و‌آفرين ِ خلق بر آن‌هاست .


خواب می‌بيند ( چه خواب ِ دلگزای او را )
که به‌نوک‌آلوده مرغی زشت ،
جوش ِ آن دارد که برگيرد ز جای او را
و اوست مانده با تن ِ لخت و پر ِ مفلوک و پای ِ سرد .


پوست می‌خواهد بدرّاند به تن بی‌تاب
خاطر ِ او تيرگی می‌گيرد از اين خواب
در غبارانگيزی از اين‌گونه با ايّام
چه بسا جاندار کاو ناکام
چه بسا هوش و لياقت‌ها نهان مانده
رفته با بسيارها روی ِ نشان ، بسيارها چه بی‌نشان مانده
آتشی را روی پوشيده به خاکستر
چه بسا خاکستر او را گشته بستر


هيچ کس پايان ِ اين روزان نمی‌داند .
برد ِ پرواز ِ کدامين بال تا سوی ِ کجا باشد .
کس نمی‌بيند .
ناگهان هولی برانگيزد
نابجايی گرم برخيزد
هوشمندی سرد بنشيند ،


ليک با طبع ِ خموش ِ اوست
چشم‌باش ِ زندگانی‌ها
سردی‌آرای ِ درون ِ گرم ِ او با بال‌هايش ناروان رمزی است
از زمان‌های ِ روانی‌ها .
سرگرانی نيستش با خواب ِ سنگين ِ زمستانی
از پس ِ سردیّ ِ روزان ِ زمستان است روزان ِ بهارانی .


او جهان‌بينی‌ست نيروی ِ جهان با او
زير ِ مينای ِ دو چشم ِ بی‌فروغ و سرد ِ او ، تو سرد منگر
رهگذار ! ای رهگذار
دلگشا آينده روزی است[1] پيدا بی‌گمان با او .


او شعاع ِ گرم از دستی به دستی کرده بر پيشانی ِ روز و شب ِ دلسرد می‌بندد
مرده را ماند . به خواب ِ خود فرو رفته‌ست امّا
بر رخ ِ بيداروار ِ اين گروه ِ خفته می‌خندد .


زندگی از او نشسته دست
زنده است او ، زنده‌ی ِ بيدار .
گر کسی او را بجويد ، گر نجويد کس ،
ورچه با او نه رگی هشيار .


سر شکسته‌وار در بالش کشيده ،
نه هوايی ياريش داده ،
آفتابی نه دمی با خنده‌اش دلگرم سوی ِ او رسيده
تيزپروازی به سنگين خواب ِ روزانش زمستانی
خواب می‌بيند جهان ِ زندگانی را
در جهانی بين ِ مرگ و زندگانی .


------------------------5 خرداد ِ 1320 [2]

&
نيما يوشيج . شعر ِ من . انتشارات ِ اميرکبير . ( چاپ ِ دوّم ، 1352 ) چاپ ِ پنجم ، 1362 . ( صص 18 – 15 )
مجموعه‌ی ِ اشعار ِ نيما يوشيج ( نيما يوشيج . زندگانی و آثار ِ او ) . ابوالقاسم جنّتی عطائی . ( چاپ ِ اوّل : تهران ، آذرماه ِ 1334 / دسامبر 1955 ) چاپ ِ دوّم : اسفندماه ِ 1346 / فوريه 1968 . از انتشارات : بنگاه مطبوعاتی صفی‌عليشاه . ( صص 230 – 228 )
مجموعه‌ی ِ کامل ِ اشعار ِ نيما يوشيج ( فارسی و طبری ) . گردآوری ، نسخه‌برداری و تدوين : سيروس طاهباز ؛ با نظارت ِ شراگيم يوشيج . انتشارات ِ نگاه . چاپ ِ اوّل ، 1370 . ( صص 297 – 295 )


$
در « مجموعه‌ی ِ آثار ... » ( طاهباز ، ص 297 ) ، پس از سطر ِ « او شعاع ِ گرم ... » ، يک سطر ِ خالی فاصله است . با توجّه به قافيه - « می‌بندد » و « می‌خندد » - ، اين فاصله نابه‌جاست .


?
پابرگ‌‌ها :
[1] در هر سه نسخه ( شعر ِ من ، مجموعه / عطائی ، مجموعه / طاهباز ) به همين صورت آمده : دلگشا آينده روزی است پيدا بی‌گمان با او . – امّا به نظر می‌رسد که به جای ِ « است » ، « هست » بوده باشد : دلگشا آينده روزی هست پيدا بی‌گمان با او . شايد هم اين‌طور خوانده می‌شود : دلگشا آينده‌ی ِ روزی‌ست پيدا بی‌گمان با او .
[2] تاريخ ، از « مجموعه‌‌‌ی ِ کامل ِ اشعار ِ نيما يوشيج » ( طاهباز ) ، ص 297 .

در باره‌ی ِ نيما يوشيج ( از سيروس شاملو )

در باره‌ی ِ نيما يوشيج ( از سيروس شاملو )


در باره‌ی ِ نيما يوشيج ، نظر ِ من اين است که اين شاعر در تاريخ و فرهنگ ِ ايرانی ، ويژه است ، و بسيار زود است [ که ] انديشه‌ی ِ فلاحتی به اعتبار ِ اين انديشمند پی‌ببرد . اين جامعه هنوز گرايش از روستا به شهر را به اتمام نرسانده است ، تا پروسه‌ی ِ اعتبار و ارزش ِ محيط ِ زيست را دريابد . نيما شاعری بود که اين پروسه را طی کرده بود و به طبيعت بازگشته بود . به همين دليل ، نيما نه تنها يک شاعر بود ، بلکه انديشه‌ای پست‌مدرن و فراصنعتی را پی‌ريزی کرد ؛ چيزی که امروز در [؟] انقلاب ِ اکولوژيک و ساختارشکن و آنارشيستی عنوان گرفته است ؛ و اين انديشه در محيطی شکل گرفت که اکثر ِ نازی‌ها و فاشيست‌های ِ سابق‌اش هوادار و پرچمدار ِ آزادی‌ از آب درآمده بودند ، و شيفته‌ی ِ تجمّلات ، و ترافيک ِ شهری ، و طرفدار ِ برد‌گی ِ کارخانه‌ها !


&
سيروس شاملو

يادداشت ِ مؤخّره‌ی « حرف‌های ِ همسايه »

يادداشت ِ مؤخّره‌ی « حرف‌های ِ همسايه »

در اين مجموعه 71 يادداشت از نيما يوشيج که خود آن‌ها را با نام ِ « حرف‌های ِ همسايه » يا « نامه به همسايه » مشخّص کرده است ، گرد آمده است .
اين يادداشت‌ها ، که اغلب به صورت ِ نامه است ، خطابی‌ست به آشنا يا همسايه‌ای فرضی که در آن‌ها نيما نظرات ِ خود را درباره‌ی ِ شعر و هنر بازگو می‌کند .
اين يادداشت‌ها در طول ِ ساليان ِ مختلف نوشته شده است . پيش‌ترين تاريخ سال ِ 1318 است و آخرين نوشته از اين مجموعه به تاريخ ِ فروردين‌ماه ِ 1334 .
يادداشت‌هايی که با شماره‌های ِ 60 و 62 و 63 در اين مجموعه مشخّص شده است ، در مجلّه‌های ِ « خروس جنگی » و « کوير » - سال ِ 1328 – منتشر شده است ؛ و بقيّه از روی ِ دست‌نوشته‌های ِ نيما بازنويسی شده است .
بازنويسی ِ اين يادداشت‌ها از مينا هادی ، شراگيم يوشيج ، و غلام‌رضا امامی است .

--------------------------س . ط .

يادداشت ِ نيما درباره‌ی ِ « حرف‌های ِ همسايه »

يادداشت ِ نيما درباره‌ی ِ « حرف‌های ِ همسايه » :

همسايه !
خواهش می‌کنم اين نامه‌ها را جمع کنيد . هرچند مکرّرات و عبارات ِ بی‌جا و حشو و زوايد زياد دارند و بايد اصلاح شود ، امّا يادداشت‌هايی است . اگر عمری نباشد برای ِ نوشتن ِ آن مقدّمه‌ی ِ حسابی درباره‌ی ِ شعر ِ من ، اقلّاً اين‌ها چيزی‌ست .
من خيلی حرف‌ها دارم برای ِ گفتن . نگاه نکنيد که خيلی از آن‌ها ابتدايی است ؛ ما تازه در ابتدای ِ کار هستيم . به اسم ِ « به همسايه » يا « حرف‌های ِ همسايه » باشد ، اگر روزی خواستيد به آن عنوانی بدهيد .
در واقع اين کار وظيفه‌يی‌ست که من انجام می‌دهم . شما در هرکدام از آن‌ها دقّت کنيد خواهيد ديد اين سطور با چه دقّتی که در من بوده است نوشته شده است . اميدوارم روزی شما هم اين کار را بکنيد و به اين کاهش بيفزاييد .


------------------------نيما يوشيج
------------------------خرداد 1324

&
نيما يوشيج . حرفهای همسايه . انتشارات ِ دنيا . چاپ ِ پنجم ، 1363 . ( پيشانه‌ی ِ کتاب ، ص 3 )

حرف‌های ِ همسايه ( 2 )

حرف‌های ِ همسايه ( 2 )


عزيز ِ من ! بايد بتوانی به جای ِ سنگی نشسته ، ادوار ِ گذشته را که توفان ِ زمين با تو گذرانيده ، به‌تن حس کنی ... بايد بتوانی يک جام شراب بشوی که وقتی افتاد و شکست ، لرزش ِ شکستن را به‌تن حس کنی .
بايد اين کشش تو را به گذشته‌ی ِ انسان ببرد و تو در آن بکاوی . به مزار ِ مردگان فرو بروی ، به خرابه‌های ِ خلوت و بيابان‌های ِ دور بروی و در آن فرياد برآوری و نيز ساعات ِ دراز خاموش بنشينی ... به تو بگويم تا اين‌ها نباشد ، هيچ چيز نيست ....
دانستن ِ سنگی ِ يک سنگ کافی نيست . مثل ِ دانستن ِ معنی ِ يک شعر است . گاه بايد در خود ِ آن قرار گرفت و با چشم ِ درون ِ آن به بيرون نگاه کرد ، و با آنچه در بيرون ديده شده است به آن نظر انداخت . بايد بارها اين مبادله انجام بگيرد تا به فراخور ِ هوش و حسّ ِ خود ، و آن شوق ِ سوزان و آتشی که در تو هست ، چيزی فرا گرفته باشی .
ديدن در جوانی فرق دارد تا در سنّ ِ زيادتر . ديدن در حال ِ ايمان فرق دارد با عدم ِ ايمان . ديدن برای ِ اين که حتماً در آن بمانی ، يا ديدن برای ِ اين که از آن بگذری . ديدن در حال ِ غرور ، ديدن به حال ِ انصاف ، ديدن در حال ِ وقعه ، ديد در حال ِ سير ، در حال ِ سلامتی و غير ِ سلامتی ، از روی ِ علاقه يا غير ِ آن .
دنباله‌ی ِ حرف را دراز نمی‌کنم . تو بايد عصاره‌ی ِ بينايی باشی . بينايی‌ای فوق ِ دانش ، بينايی‌ای فوق ِ بينايی‌ها .... اگر چنين بتوانی بود مانند ِ جوانانی نخواهی بود که تاب ِ دانستن ندارند و چون چيزی را دانستند جار می‌زنند . شبيه ِ بوته‌های ِ خشک ِ آتش‌گرفته‌اند يا مثل ِ ظرف که گنجايش نداشته ، ترکيده‌اند . آن‌ها اصلاح‌شدنی نيستند و دانش برای ِ آن‌ها به منزله‌ی ِ تيغ در کف ِ زنگی ِ مست که می‌گويند ؛ زيرا با اين دانش بينايی‌ای جفت نيست .
تو بايد بتوانی بدانی چنان بينايی‌ای هست ؛ و به زور ِ خلوت ، بتوانی روزی دارای ِ آن بينايی باشی .


&
منابع :
حرف‌های ِ همسا‌يه . سيروس طاهباز . انتشارات ِ دنيا . پنجم ، 1363 . ( يادداشت ِ شماره‌ی ِ 2 ، صص 8 – 7 )
در باره‌ی ِ شعر و شاعری . از مجموعه‌ی ِ آثار ِ نيما يوشيج . گردآوری ، نسخه‌برداری و تدو‌ين سيروس طاهباز . با نظارت ِ شراگيم ‌يوشيج . انتشارات ِ دفترهای ِ زمانه . اوّل ، 1368 . ‌يادداشت ِ شماره‌ی ِ 2 . ( ص 26 – 25 ) .

$
يادداشت ِ نيما درباره‌ی ِ « حرف‌های ِ همسايه »

œ
يادآوری :
اختلافات ِ دو نسخه ، منحصر است به برخی تفاوت‌ها در نشانه‌گذاری ، و شکل ِ نگارش . ازجمله ‌اين‌که ، در « درباره‌ی ِ شعر و شاعری » چهار مورد نقطه‌چين کلّاً حذف شده ، و به‌جای ِ آن تک‌نقطه آمده ؛ و نشانه‌ی ِ نکره در « بينايی‌ای » ، در حرف‌های ِ همسايه به صورت ِ « يی » آمده : بينايی‌يی .
نخست متن را بر اساس ِ « حرف‌های ِ همسايه » تايپ کرده بودم و قرارم اين بود که حتّی در نشانه‌گذاری‌ها هم دست نبرم ؛ امّا اختلاف ِ دو منبع ( که – در اين مورد ِ خاص - هردو متن ، زير ِ نظر ِ طاهباز انجام گرفته[1] ) نشان می‌دهد که اهتمام‌کنندگان هيچ‌يک عين ِ دست‌نوشته‌ی ِ نيما را رعايت نکرده‌اند ؛ از اين‌رو ، پای‌بندی ِ من ِ نوعی به عين ِ متن در نسخه‌های ِ چاپی ، جز به معنای ِ « رعايت ِ سليقه و پسند ِ اهتمام‌کنندگان ( که بيشتر شخص ِ سيروس طاهباز می‌بُوَد ! ) » نخواهد بود . کاش طاهباز ( و هر کس ِ ديگری که به نشر ِ آثار ِ معاصران از روی ِ دست‌خط ِ ايشان می‌پردازد ) متوجّه می‌بود که به‌هيچ‌وجه نبايد در عين ِ دست‌نوشته‌ی ِ شاعر يا نويسنده دست برد . با اين‌حال ، به متن ِ « حرف‌های ِ همسايه » وفادار مانده‌ام ، و در آن هيچ تغييری نداده‌ام ؛ الّا « يی » که « ای » آورده‌ام ؛ و يکی‌دو مورد نقطه و ويرگول ... !

?
پابرگ :
[1] در مقدّمه‌ی ِ « حرف‌های ِ همسايه » توضيحی که اهتمام‌کننده را مشخّص کند نيامده ! پس ، بنگريد به يادداشتی که در پايانه‌ی ِ کتاب ديده می‌شود !!

در حاشيه‌ی ِ « پادشاه ِ فتح »

در حاشيه‌ی ِ « پادشاه ِ فتح »

"
به نظر می‌رسد که نيما در دو سطر ِ آغازين ِ اين شعر ، از طرز ِ استعاره‌پردازی ِ نظامی تأثير‌پذيری داشته است :
-------------------چو من زنگی آنگه که خندان بُوَد
-------------------سيه‌شيری الماس‌دندان بُوَد

-------------------سياهان از آن کار دندان‌سفيد
-------------------ز خنده لب ِ روميان نااميد
-------------------شب آن بِه که پوشيده‌دندان بُوَد
-------------------که آن‌لحظه ميرد که خندان بُوَد

-------------------چو گوهر فرو برد گاو ِ زمين
-------------------برون جست شير ِ سياه از کمين
-------------------بر آفاق شد گاو ِ گردون دلير
-------------------برآمد ستاره چو دندان ِ شير [1]
------------------------شرف‌نامه ( خمسه . صفحات ِ 898 ، 892 ، و 889 . )

""
بيدل ِ دهلوی گفته است :
-------------------صبحدم سيّاره بال افشاند از دامان ِ شب
-------------------وقت ِ پيری ريخت از هم عاقبت دندان ِ شب
------------------------------( شاعر ِ آينه‌ها ، غزل ِ 27 ، ص 134 )

از يادداشت ِ نگارنده بر کناره‌ی ِ « مجموعه‌ی ِ اشعار ِ نيما يوشيج » ، جنّتی عطائی ، ص 309 ( 28 فروردين ِ 1376 )

&
شاعر ِ آينه‌ها ( بررسی ِ سبک ِ هندی و شعر ِ بيدل ) . دکتر محمّدرضا شفيعی کدکنی . انتشارات ِ آگاه . چاپ ِ دوّم ، زمستان 1368 .
کلّيّات ِ خمسه‌ی ِ حکيم نظامی گنجوی . با مقابله و تصحيح از روی ِ صحيح‌ترين نسخ ِ معتبر ِ چاپی و خطّی . مصحّح ( ؟! ) . انتشارات ِ اميرکبير . چاپ ِ چهارم ، 1366 .

?
پابرگ :
[1] « شير » ِ بيت ِ دوّم ، همان « شير ِ سياه » ِ بيت ِ اوّل است .
« گاو ِ زمين » اشاره دارد به باور ِ پيشينيان ، که زمين را روی ِ شاخ ِ گاو می‌پنداشتند ...
« گاو ِ گردون » يکی از صور ِ فلکی است ؛ ثَور ( و از بروج ِ دوازده‌گانه : برج ِ ثور ) .
احتمالاً « شير » در « دندان ِ شير » ، دربردارنده‌ی ِ اشاره‌ای است به همرنگی ِ شير ِ خوراکی و ستاره !

بز ِ ملّا‌حسن

بز ِ ملّا‌حسن


بز ِ ملّا‌حسن ِ مسئله‌گو
چو به ده از رمه می‌کردی رو
داشت همواره به همره ، پس‌اُُفت ،
تا سوی ِ خانه ، ز بزها ، دو سه جفت .
بز ِ همسايه ، بز ِ مردم ِ ده ،
همه پر شير و همه نافع و مفت .
شاد ملّا پی ِ دوشيدنشان
جستی از جای و به تحسين می‌گفت :
« مرحبا بز‌بزک ِ زيرک ِ من
که کند سود ِ من افزون به‌نهفت ! »


روزی آمد ز قضا بز گم شد
بز ِ ملّا به سوی ِ مردم شد .


جست ملّا ، کسل و سرگردان ،
همه ده ، خانه‌ی ِ اين خانه‌ی ِ آن ،
زير ِ هر چاله و هر دهليزی
کنج ِ هر بيشه ، به هر کوهستان ،
ديد هر چيز و بز ِ خويش نديد
سخت آشفت و به خود عهدکنان
گفت : « اگر يافتم اين بدگوهر
کنمش خرد سراسر ستخوان . »


ناگهان ديد فراز ِ کمری
بز ِ خود را ز پی ِ بوته‌چری .
رفت و بستش به رسن ، زد به عصا :
« بی‌مروّت بز ِ بی شرم و حيا !
اين‌همه آب و علف دادن ِ من
عاقبت از توام اين بود جزا
که خورَد شير ِ تو را مردم ِ ده ؟ »
بزک افتاد و بر او داد ندا :
« شير ِ صد روزه بزان ِ دگران
شير ِ يک روز ِ مرا نيست بها ؟ »


يا مخور حقّ ِ کسی کز تو جداست
يا بخور با دگران آنچه تراست .


----------------------------------20 جدی 1302

&
مجموعه‌ی ِ کامل ِ اشعار ِ نيما يوشيج ( فارسی و طبری ) . گردآوری ، نسخه‌برداری و تدوين : سيروس طاهباز ؛ با نظارت ِ شراگيم يوشيج . انتشارات ِ نگاه . چاپ ِ اوّل ، 1370 . ( ص 7 – 69 )
نيما يوشيج . حکايات و خانواده ی ِ سرباز . ( دارنده‌ی ِ حقّ ِ چاپ ِ آثار ِ نيما يوشيج به صورت ِ کتاب ، شراگيم يوشيج ) . انتشارات ِ اميرکبير . ( چاپ ِ اوّل ، 1353 ؛ چاپ ِ دوّم ، 1354 )چاپ ِ سوّم ، 1362 .


"
تايپ : مازيار سهرابی

برف

برف


زردها بی‌خود قرمز نشده‌ند
قرمزی رنگ نينداخته است
بی‌خودی بر ديوار .


صبح پيدا شده از آن طرف ِ کوه ِ ازاکو [1]، امّا
وازنا [2] پيدا نيست
گرته‌ی ِ روشنی ِ مرده‌ی ِ برفی همه کارش آشوب
بر سر ِ شيشه‌ی ِ هر پنجره بگرفته قرار .



وازنا پيدا نيست
من دلم سخت گرفته‌ست ازين
ميهمانخانه‌ی ِ مهمان‌کش ِ روزش تاريک
که به جان ِ هم نشناخته انداخته است :
چند تن خواب‌آلود
چند تن ناهموار
چند تن نا‌هشيار .


---------------------------1334 [3]


&
مجموعه‌ی ِ اشعار ِ نيما يوشيج ( جنّتی عطائی ) ؛ ص 248 .
مجموعه‌ی ِ کامل ِ اشعار ِ نيما يوشيج ( سيروس طاهباز ) ؛ ص 513 - 512 .
ماخ‌اولا ؛ ص 72 – 71 .
برای ِ مشخّصات ِ کامل ِ مآخذ ، کليک کنيد .


$
يادآوری : اين شعر در « مجموعه‌ی ِ اشعار ... » ( جنّتی عطائی ) و دفتر ِ « ماخ‌اولا » بدون ِ تاريخ است . در « مجموعه‌ی ِ کامل ِ اشعار ِ نيمايوشيج » ( تدوين ِ طاهباز ) ، تاريخ ِ 1334 ذکر شده . ( در يادداشتی ، از سيروس طاهباز ، بر پيشانه‌ی ِ « ماخ‌اولا » ، تاريخ ِ سرايش ِ اين قطعه ، و چند قطعه‌ی ِ ديگر ، پيش از 1332 گفته شده . )
اين قطعه ، در « ماخ‌اولا » ، عنوان هم ندارد ( هيچ‌يک از قطعات ِ اين دفتر ، عنوان ندارد ؛ و اين عنوان نگذاشتن کار ِ خود ِ نيماست [ بنگريد به يادداشت ِ نيما ، که در آغازه‌ی ِ دفتر نقل شده ] . )
q
در مجموعه‌ی ِ جنّتی ، بعد از « بر سر ِ شيشه‌ی ِ ... » ، ضمن ِ فاصله ، نشانه‌ی ِ سه‌ستاره نيز آورده شده . امّا من تصوّر نمی‌کنم که به چنين نشانه‌ای نياز باشد ( و بعيد است که نيما به‌کار برده باشد ) .
نخستين فاصله ( بعد از سطر ِ سوّم ) از دفتر ِ « ماخ‌اولا » است و در دو مأخذ ِ ديگر نيست .


?
پابرگ‌ها :
[1]ازاکو : آزادکوه . نام ِ کوهی است در مازندران . ( مجموعه‌ی ِ طاهباز ؛ واژه‌نامه‌ی ِ طبری ، ص 605 . ) . در دو مأخذ ِ ديگر نيز توضيحی بيش از همين مختصر نيامده .
در مجموعه‌ی اشعار ( جنّتی ) ، « ازاگو » آمده ، و در دو مأخذ ِ ديگر به کاف : ازاکو ؛ و گويا همين درست باشد ، يا درست‌تر . « کو » بايد کوتاه‌شده‌ی ِ « کوه » باشد .
[2] نام دهکده‌ای است در مازندران ( جنّتی ، ص 248 ) .
نام ِ کوهی است در يوش ؛ رو در روی ِ خانه‌ی ِ نيما . گويند هرگاه ابر آن را بپوشاند ، در قشلاق بارندگی است . ( ماخ‌اولا ، ص 78 ) ( مجموعه‌ی ِ طاهباز ، ص 608 )
[3] تاريخ از مجموعه‌ی ِ طاهباز ، ص 513 .